Evinizin, çiftliğinizin, hayvanlarınızın huzurunu bozan ve hastalık saçan karasinekler hakkında ne kadar bilgiye sahipsiniz?
Tam donanımlı bir düşman olan karasineklerle mücadele etmek için onların yapılarını bilmek gerekir.
Karasinek (Musca domestica), iki kanatlılar (Diptera) takımının Muscidae familyasından böcek türüdür. Uzunluğu 5-8 mm arasında değişen, rengi genel olarak koyu gri ve siyah olan ve uçabilen bir sinek türüdür. 70’e yakın türü mevcuttur. Karasinekler, Kutuplardan Ekvator’a doğudan batıya yayılmış durumdadır.
Diğer böceklerdeki gibi karasineklerin de iskeleti yoktur. Fakat derisi kitin denilen sert bir madde ile kaplıdır ve karın bölgesinde bulunan onlarca boşluktan çok rahat nefes alıp verebilir.
Karasinek, dünyanın her yerinde önemli bir sorundur.
Karasinekleri yok etmek mümkün değildir. Bu nedenle, onların sayılarını azaltarak mücadele etmek gerekir.
Karasinek mücadelesini 3 ana başlık altında inceleyebiliriz:
1. İdari ve Yapısal Mücadele
Bu mücadele şekli kümesin özellikleri, gübrenin toplanması, saklanması gibi konuları kapsar. Kümesin mimari özellikleri, kümes içi havalandırma, kümes zemininde biriken suyun drenajı önemlidir.
Larvalar sulu gübrede daha kolay ürediklerinden, gübrenin kuru tutulması gerekir. Gübre mümkün ise derin ve dar çukurlarda depolanmalı, üzerleri naylon malzeme ile örtülmelidir. Gübre, tarlaya serpilecekse, çok ince bir tabaka halinde serpilerek çabucak kuruması sağlanmalıdır.
2. Biyolojik Mücadele
Doğa, bir denge halindedir. Sineklerin aşırı çoğalmasını kontrol eden canlılar, sinek üreme ve yaşama yerlerinde doğal olarak bulunurlar. Sineklerle mücadele ederken, sineklerin çoğalmasını kontrol eden bu canlıları gözetmek ve korumak gerekir.
Bu canlılar ise şunlardır:
Sinek avcısı adı verilen bu yaralı böcekler kuru gübrede daha iyi yaşarlar. Sulanmış gübrede yaşama şansları azdır.
3. Kimyasal Mücadele
Kimyasal Mücadele, sineklere karşı ilaçların kullanımını ifade eder. Eski tip bazı ilaçlar; sinekler direnç geliştirdiği için, etkili olamamaktadır. Yine, bazı ilaçlar gübredeki yararlı sinek avcılarını da öldürdüğünden doğal biyolojik mücadeleyi de engellemektedir.
Bilinçsizce kullanılan bazı ilaçlar, insan ve hayvanlar için de öldürücü olabilmektedir.
Bu nedenle, sinek mücadelesinde kullanılacak ilaçlar;
Karasineklerin beslenmesi de oldukça ilginçtir. Karasinekler diğer bir çok canlıdan farklı olarak besinlerini dışarıda sindirir.Bunun için hortumları sayesinde besinlerinin üzerine çözücü bir sıvı boşaltır. Bu sıvı, besini sineğin emebileceği kıvama getirir. Sinek daha sonra hortumuna bağlı emici pompalarla besini içine çeker.
Karasineklerde besin maddeleri kursakta bir miktar çiğnenir ve kursak içeriği hortumun ucuna gelerek küçük damlacıklar şeklinde damlar ve bu durum hastalıkların yayılmasının başlıca sebebidir.
Karasinek (Musca domestica) Cyclorrhapha alt dizisinin sineğidir. Evlerde bulunan en yaygın sinek türüdür. Ergin sinekler yaklaşık 8mm boyunda, siyah gri renktedirler. Sırt kısımlarında 4 boyuna çizgi bulunmaktadır.1
Karasinek, hem çiftliklerde, hem de evlerde bulunabilen bir haşere türüdür. Yumurtlamadıkları zamanlarda genellikle pencerelerde, kapılarda ve binaların tavan alanlarının etrafında bulunurlar. Dinlenme yerleri rüzgar almaz ve genellikle beslenme ve üreme alanlarının yakınında bulunur. Kanatlı ve büyükbaş hayvan gübrelerinde, çöp atıklarında, hayvan leşleri ve her türlü organik atık alanlarında üreyebilirler. Su sızıntıları ve temizlenmesi zor alanlarda bulunan gübre ve çürüyen materyaller de dâhil olmak üzere, organik materyallere yumurta bırakırlar.
Dişi karasinekler yaşamları boyunca 500 kadar yumurta bırakabilirler.2 Her yumurtlamada 75-150 arası yumurta bırakırlar. Yumurtadan çıkan larva 3 evre geçirdikten sonra pupa haline geçer. Pupa evresi 35C çevre sıcaklığında 3-4 gün sürer. Son olarak yaşam döngülerini tekrarlamak için yetişkinliğe geçiş yaparlar.3 (Şekil 1)
Karasinekler 15 ila 60 gün yaşayabilirler. Ilıman bölgelerde, yılda 12 kuşak, tropik ve subtropiklerde 20'den fazla nesil oluşabilir.4
Karasinekler sadece çevre rahatsızlığına sebep olmaz, aynı zamanda hastalığa neden olan organizmaları da taşıyabilir ve çiftlik performansının düşmesine sebep olabilirler. Sinek popülasyonları sadece tarım işçileri için değil, aynı zamanda yakın yerleşim yerleri için de problemler ortaya çıkarabilirler.5
Karasinekler bir yüzeye konduklarında kusar, dışkı bırakır veya her ikisini de yaparlar. Kusma sayesinde sinek yüzeyde olabilecek maddeleri çözdürür ve tüketir. Açık kahverengi benekler kusma noktası, koyu benekler ise dışkı noktasıdır. (Şekil 2) Bacak başına 2.5-5.0 ve üzerindeki ahır sinekleri, besleyici sığırlarda hem ağırlık kazanımını hem de yem dönüşüm verimliliğini azaltır.6
| Çevresel sıcaklık (°C) | Yumurtlama | Yumurta kuluçka süresi (saat) | Larva gelişimi (gün) | Pupa kuluçka süresi (gün) | Tüm döngünün tamamlanması (gün) |
|---|---|---|---|---|---|
| 16 | 49 | 11 - 26 | 18 - 21 | 44,8 (40 – 49) | |
| 18 | 33 | 10 – 14 | 12 - 15 | 26,7 (23 – 30) | |
| 20 | 23 | 8 - 10 | 10 - 11 | 20,5 (19 – 22) | |
| 25 | 14 | 7 - 8 | 7 - 9 | 16,1 (14 – 18) | |
| 30 | 10 | 5 - 6 | 4 - 5 | 10,4 (9 – 11) | |
| 35 | 8 | 3 - 4 | 3 - 4 | 7 (6 – 8) | |
| T min (°C) | 15 | 11 | 9 | ||
| T maks (°C) | 42 | 45 – 47 | 45 |
Tablo 1 – Karasineklerin çevresel sıcaklıklara göre kuluçka süreleri7
Kaynaklar:
[1] [2] [4] University of Florida Musca domestica Linnaeus (Insecta: Diptera: Muscidae) 1998
[3] [5] [6] Richard J. Hack, Fly Control: reducing disease and productivity losses, International dairy topics, pg. 13-15, RJH Consulting LLC, USA.
[7] Nauen R, Elbert E, Mccaffery A. (2012) IRAC: Insecticide Resistance, and Mode of Action Classification of Insecticides. Modern Crop Protection Compounds, 2nd Edition 935-955
Karasinekler rahatsız edici olmalarının yanısıra, ciddi sağlık riski taşırlar.
Karasinekler, her türlü gıda ve çöp artıklarıyla beslenirler, çabuk ürerler. Vücutlarında çok çeşitli hastalık mikropları taşıdığı için her dolaştığı şeye mikrobu bulaştırırlar ve gezdiği yerlere dışkı bırakırlar.
Viral, bakteriyel ve paraziter kökenli pek çok bulaşıcı hastalığı açık ve kapalı alanlar arasında taşıyabilmektedir. Bir başka karasinek gelip aynı yerden beslendiğinde bakteriler öbür karasineğe bulaşır.
Erkek sinek dişi sineği kanat çırpma sesinden tanır. Sineğin karın kısmında 3 çift ayak vardır. İnsan ve hayvanlara yaklaşık 60 kadar hastalık etkeni bulaştırabilir: Çiçek, mastitis, yavru atmaya sebeb olan hastalıklar, şap, konjuktivitis, tifo, koksidiyoz, içparazit, kolera, dizanteri, hepatit, çocuk felci, gıda zehirlenmeleri, salmonelloz, verem gibi hastalıkları bulaştırır.
Karasinekler, hayvan yetiştirme tesisleri ve yakındaki yerleşim yerlerinde sayısız hastalığın yayılmasıyla insanlar ve hayvanlar için ciddi sağlık tehlikesi oluşturur.
Karasinekler sütçü ahırlarında, hastalıklı hayvanların memelerinden sızan sütle beslenir. Sığır mastitisi ve diğer hastalıkların yayılması, antibiyotik dirençli bakterilerin taşınması ve süt içindeki bakteri sayısının artmasına sebep olurlar.
Referanslar:
Richard J. Hack, Fly Control: reducing disease and productivity losses, International dairy topics, pg 13-15, RJH Consulting LLC, USA.
Karasinekler aslında ayaklarını, proboscis adı verilen, ağızlarından bir uzantı şeklinde çıkan ve beslenme için kullandıkları hortumlarını sürterler.
Bunu yapmalarındaki amaç aslında sineklerin ayaklarından tat almalarıyla ilgilidir.
Karasinekler ayaklarından yiyeceği tadabilir veya hissedebilir. Ayaklarının altında ne tür bir yemek olduğunu veya yenilebilir olup olmadığını bilmelerini sağlayan özel duyu organları vardır. Ayaklarıyla tat alabildikleri için her seferinde kıvrık durumdaki proboscisi açıp besinin olup olmadığını kontrol etmelerine gerek kalmaz. Böylece, besinin olup olmadığını ayakları aracılığıyla anlayıp sadece gerektiği zaman proboscisi açmış olurlar.
Karasinekler aynı zamanda, bacaklarını temiz tutmak için bacaklarını ovalar ve bu da bacaklarındaki duyuları kullanmalarını sağlar. Bu "temizleme" eylemi, kirleri sensörlerinden uzaklaştırır. Tüm duyularının uçmalarına, yiyecek bulmalarına ve hayatta kalmalarına yardımcı olmak için olabildiğince iyi çalışmaya devam etmeleri önemlidir.
Referanslar:
Macloskie, G. "The proboscis of the house-fly." The American Naturalist 14.3 (1880): 153-161.
DANENHAUER, M. (2019). Why Do Flies Rub Their Legs Together?. [online] Jake's Nature Blog. Available at: http://jakesnatureblog.com/2017/04/05/why-flys-rub-legs-together/ [Accessed 1 Jul. 2019].
Dessì, Giancarlo (8 January 2017). "Morphology and anatomy of adults: Mouthparts". Flies. Retrieved 27 September 2017.
Karasineklerin bakış açıları diğer canlılardan çok daha farklıdır. Hatta çoğu kez, ben elimi kaldırdığım an “Beni bu kadar hızlı nasıl fark edebiliyor?” diye düşünmüş olabilirsiniz. Onun bilimsel bir açıklaması var.
Karasineğin gözü ommatid adı verilen yaklaşık 6000 küçük gözden oluşur. Her ommatidin yüzü farklı bir yöne dönük olduğu için, sinek önünü arkasını, her iki yanını, üstünü ve altını görebilir. Yani 360 derecelik bir açıyla çevresini algılayabilir. Her ommatide 8 duyu hücresi bağlıdır. Gözdeki toplam duyu hücresi sayısı ise 48.000 kadardır. Bu sayede sineğin gözü saniyede 100 görüntü alabilir.
